Nguy cơ suy giảm vai trò đầu tàu kinh tế của TPHCM

Trình bày đề án tăng tỷ lệ điều tiết ngân sách cho TPHCM, Viện trưởng Viện Nghiên cứu phát triển TPHCM Trần Hoàng Ngân, cho rằng, việc xây dựng đề án đảm bảo đặt sự phát triển của TP trong tổng hòa sự phát triển chung của cả nước. Cụ thể khi TP được tăng tỷ lệ ngân sách giữ lại thì TP có thêm nguồn lực để đầu tư giải quyết các thách thức đặt ra cho TP; đồng thời đảm bảo tăng nguồn thu cho ngân sách Trung ương để thực hiện các nhiệm vụ kinh tế xã hội, an ninh quốc phòng, an sinh xã hội và các mục tiêu lớn của quốc gia, đảm bảo vai trò chủ đạo của ngân sách trung ương.

Đề án nêu rõ những thách thức mà TP đã vấp phải. Cứ 5 năm dân số TP tăng khoảng 1 triệu người, hiện nay dân số khoảng 9 triệu người (trong đó đã có 17/19 quận có mật độ dân số ở mức mất an toàn), kẹt xe ngày càng nghiêm trọng, ngập nước ngày càng tăng, ô nhiễm không khí, nước sông ngày tăng, nhà ở thiếu, diện tích nhà bình quân đầu người thấp hơn diện tích cả nước, bệnh viện, trường học quá tải. TPHCM là nền kinh tế lớn nhất cả nước (chiếm gần ¼ GDP cả nước) song việc thu hút đầu tư nước ngoài chưa vượt trội và tỷ trọng xuất khẩu so với cả nước ngày càng giảm. Tỷ lệ vốn FDI của TP thu hút được so với cả nước năm 2011-2013 có sự sụt giảm đáng kể, sau đó có sự tăng trưởng lại nhưng cũng không đều. Đóng góp của TP cho xuất khẩu cả nước ngày càng giảm. Từ chỗ chiếm 56,5% tổng kim ngạch xuất khẩu cả nước năm 2000, đến năm 2019 chỉ còn chiếm 15,1 % tổng kim ngạch xuất khẩu của cả nước. TPHCM là địa phương có đóng góp ngân sách lớn nhất cả nước (khoảng 27% tổng thu ngân sách cả nước), năm 2019 tỷ lệ nộp ngân sách cao nhất cả nước (khoảng 83,9% tổng thu trên địa bàn) nhưng có tỷ lệ chi ngân sách trên tổng thu ngân sách trên địa bàn thấp nhất cả nước (17,1%).

Trong thời gian qua, có một số yếu tố biểu hiện nguy cơ suy giảm vai trò đầu tàu kinh tế của TPHCM như tốc độ tăng trưởng kinh tế không vượt trội, tốc độ tăng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn giảm dần, quy mô tổng kim ngạch xuất nhập khẩu của thành phố so cả nước giảm trong 9 năm từ mức 26,76% (năm 2010) xuống còn 15,3% (năm 2018), sau đó tăng lại lên 16,2% (năm 2019). Điều này cho thấy kim ngạch xuất khẩu nhập khẩu của thành phố tuy gia tăng theo số tuyệt đối qua các năm nhưng tỷ trọng cả xuất khẩu và nhập khẩu của thành phố so cả nước đều giảm. Mặc dù TPHCM là nền kinh tế lớn nhất cả nước (chiếm gần 1/4 GDP cả nước) song việc thu hút đầu tư nước ngoài chưa vượt trội và tỷ trọng xuất khẩu so với cả nước ngày càng giảm. Tốc độ tăng trưởng kinh tế có xu hướng giảm qua từng giai đoạn. Tỷ trọng đóng góp nguồn thu cho ngân sách cả nước ngày càng giảm (từ 28,9% năm 2009 giảm còn 26,1% năm 2019).

Từ đó, TP đang phải đối mặt với nguy cơ trong việc giữ vững vai trò đầu tàu kinh tế của cả nước, hạt nhân của Vùng kinh tế trọng điểm phía Nam. TP chiếm khoảng 22%-23% GDP của cả nước; chiếm 26% ngân sách cả nước, 33% dịch vụ cả nước… Do đó, nếu TP suy giảm về kinh tế, cả nước sẽ bị ảnh hưởng và giảm số thu ngân sách nhà nước. Để hoàn thành nhiệm vụ chính trị đã được Bộ Chính trị giao cho TP tại Nghị quyết số 16-NQ/TW, TPHCM phải tăng trưởng và phát triển kinh tế xứng đáng với tiềm năng, lợi thế của mình, trở lại vị thế là cực tăng trưởng kinh tế, giữ vững vai trò đầu tàu kinh tế của cả nước, hạt nhân của Vùng kinh tế kinh tế trọng điểm phía Nam.

TPHCM cần gần 1.000.000 tỷ đồng để đầu tư, nâng cấp hạ tầng giao thông giai đoạn 2021-2030

Đề án cũng nêu, trong giai đoạn năm 2021-2030, TPHCM cần nguồn kinh phí cực kỳ lớn, gần 1.000.000 tỷ đồng để đầu tư, nâng cấp hạ tầng giao thông. Đặc biệt ưu tiên tập trung đối các công trình giao thông trọng điểm, liên kết vùng, các công trình giải quyết ùn tắc giao thông khu vực sân bay, cảng, cửa ngõ TP với nhu cầu vốn đầu tư khoảng 606.000 tỷ đồng.

Do vậy, TPHCM đề xuất xin tăng tỷ lệ điều tiết giữ lại lên 23% giai đoạn 2022-2025; 26% giai đoạn 2026-2030 (bằng với tỷ lệ điều tiết thời kỳ ổn định ngân sách hai giai đoạn trước liền kề 2011-2016; 2007-2010). Mục tiêu là để TP có dư địa tập trung vào các công trình trọng điểm, nâng cấp hạ tầng giao thông trong thời gian tới, tạo sức lan tỏa cho các vùng kinh tế lân cận, nhất là vùng Kinh tế trọng điểm phía Nam và vùng ĐBSCL. Khi hiệu quả đầu tư công phát huy sẽ tạo động lực làm tăng Tổng thu NSNN trên địa bàn lên 17,35% trong giai đoạn 2022-2030. Như vậy, việc cho phép TP quay về tỷ lệ điều tiết ngân sách trước đây vừa làm tăng nguồn ngân sách nộp về Trung ương, vừa làm tăng ngân sách để lại cho TP đầu tư phát triển hạ tầng kinh tế kỹ thuật và tốc độ tăng trưởng kinh tế cũng cao hơn.

Theo đề án, khi tỷ lệ điều tiết tăng từ 18% lên 23%, tốc độ tăng thu NSNN chuyển Trung ương bình quân giai đoạn 2022-2025 sẽ tăng thêm 1,41%. Khi đó, tổng thu NSNN chuyển Trung ương sẽ tăng thêm 39.599 tỷ đồng, tương đương tăng thêm 1,7 tỷ USD. Khi tỷ lệ điều tiết tăng từ 18% lên 26%, tốc độ tăng thu NSNN chuyển Trung ương bình quân giai đoạn 2026-2030 sẽ tăng thêm 3%. Khi đó, tổng thu NSNN chuyển Trung ương sẽ tăng thêm 343.861 tỷ đồng, tương đương tăng thêm 14,76 tỷ USD.

Theo Bí thư Thành ủy TPHCM Nguyễn Thiện Nhân, đề án “Tăng tỷ lệ điều tiết ngân sách cho TPHCM giai đoạn 2022-2025 và giai đoạn 2026-2030” là để tăng thu ngân sách nộp về Trung ương và tăng thu ngân sách để lại cho TP, tạo tiền đề để TP phát triển nhanh, bền vững. Đề án được thực hiện theo chủ trương tại Nghị quyết số 16-NQ/TW năm 2012 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển TPHCM đến năm 2020. Tăng tỷ lệ điều tiết ngân sách cho TPHCM không phải sẽ giảm đóng góp ngân sách Trung ương, mà là để tăng lên. Bởi năng suất lao động của TPHCM rất cao, gấp 2,7-2,9 lần cả nước. Hệ số đòn bẩy chi ngân sách của TPHCM cũng rất cao, một đồng chi ngân sách của TPHCM có thể tạo ra 9 lần, thậm chí 10-14 lần đầu tư xã hội. Do đó, nếu tăng 1 đồng chi ngân sách cho TPHCM thì ngân sách Trung ương sẽ thu được nhiều hơn.