Ông Bùi Pháp và Bầu Đức đều đang đối diện khoản nợ nghìn tỷ khi Hoàng Anh Gia Lai và Đức Long Gia Lai mất cân đối tài chính, bị nghi ngờ khả năng hoạt động.
Những năm đầu thập niên 90 của thế kỷ trước, nhiều thanh niên Bình Định ngược dòng từ miền xuôi lên vùng cao tìm kế sinh nhai. Từ các phân xưởng chế biến đồ gỗ thủ công, hai trong số những chàng trai đó là Đoàn Nguyên Đức và Bùi Pháp đã lập xí nghiệp tư doanh, xây dựng nhà máy rồi chuyển đổi thành hai công ty gắn liền với thương hiệu cao nguyên Pleiku: Hoàng Anh Gia Lai và Đức Long Gia Lai.
Cả hai sau đó đều niêm yết trên sàn chứng khoán, bành trướng địa bàn lẫn ngành nghề kinh doanh. Hoàng Anh Gia Lai theo đuổi bất động sản, năng lượng và nông nghiệp nên quy mô tài sản tăng chóng mặt. Đức Long Gia Lai lấn sân sang kinh doanh nhà hàng – khách sạn, khai thác khoáng sản, cung cấp dịch vụ bảo vệ... với quy mô vốn hiện tại gấp hơn 830 lần so với thời điểm mới thành lập.
Ông Bùi Pháp và ông Đoàn Nguyên Đức. Đồ họa: Tạ Lư
Mỗi công ty đánh dấu thời kỳ hoàng kim bằng những cách khác nhau, như Hoàng Anh Gia Lai ghi nhận lãi nghìn tỷ mỗi năm trong giai đoạn 2009-2011 và được xếp vào danh sách 30 cổ phiếu vốn hoá lớn nhất thị trường. Đức Long Gia Lai chỉ thực sự đột phá từ 2016-2019 với doanh thu ngấp nghé 3.000 tỷ đồng mỗi năm.
Sau nhiều thăng trầm, giữa năm Covid-19 thứ hai, vì những lý do khác nhau mà cả hai lại gặp lại ở một điểm chung: bị đơn vị kiểm toán nghi ngờ khả năng hoạt động liên tục và bị Sở Giao dịch chứng khoán TP HCM (HoSE) đưa cổ phiếu vào diện kiểm soát.
Báo cáo tài chính bán niên của Hoàng Anh Gia Lai được lập với giả định công ty có thể sử dụng tài sản và thanh toán nợ phải trả trong tương lai gần, đồng nghĩa sớm dứt điểm khoản lỗ luỹ kế hơn 7.370 tỷ đồng. Các khoản lỗ này là hệ quả của việc một "ông lớn" bất động sản quyết định buông bỏ bất động sản, chuyển hướng làm nông nghiệp quy mô lớn vì khát khao tiên phong và tham vọng có vị thế hàng đầu không chỉ trong nước mà còn khu vực.
Kế hoạch triển khai đến đâu, những khoản vay dài ra đến đó. 2016, năm đầu tiên báo công ty lỗ từ khi lên sàn chứng khoán, nợ phải trả lập đỉnh khi vượt mức 36.000 tỷ đồng. Có thời điểm cứ 100 đồng vốn thì 68 đồng hình thành từ vay ngân hàng, trái phiếu và tiền túi của chủ tịch. Gánh nặng trả lãi và gốc đến hạn nhiều lần dồn công ty đến chân tường. Hình ảnh trong mắt cổ đông và đối tác xấu xí dần khi ai nghĩ đến Hoàng Anh Gia Lai cũng chỉ nhớ về những khoản nợ chồng chất.
"Nếu Chính phủ không ra tay cứu bằng cách cho các ngân hàng kéo dài thời gian trả nợ 5 năm, tôi không còn đứng đây", ông Đoàn Nguyên Đức nhớ lại trong một sự kiện đầu năm nay và cũng không quên nhắc thêm, khoản nợ chính là cơ duyên đưa công ty vào "cuộc hôn nhân" với Thaco của ông Trần Bá Dương.
Các nghiệp vụ tài chính với Thaco đã cắt quyền sở hữu của Hoàng Anh Gia Lai tại công ty nông nghiệp (HAGL Agrico), đồng thời giảm hơn 19.000 tỷ đồng giá trị tài sản và 14.000 tỷ đồng nợ vay. Các khoản nợ còn lại chủ yếu là vay dài hạn thông qua phát hành trái phiếu, vay ngân hàng và một ít từ những công ty liên quan để tái cấu trúc tài chính và tài trợ vườn cây ăn trái.
Khối nợ không đồ sộ như Hoàng Anh Gia Lai nhưng 5.600 tỷ đồng cũng đủ khiến Đức Long Gia Lai lao đao, bởi trong đó khoảng 1.800 tỷ đồng nợ đã quá hạn thanh toán. Cơ cấu nợ trên tài sản ngắn hạn cũng mất cân đối gần 250 tỷ đồng là yếu tố cộng thêm để đơn vị kiểm toán hoài nghi về khả năng hoạt động liên tục của công ty.
Danh sách chủ nợ của Đức Long Gia Lai gộp vào dài hơn một trang báo cáo tài chính, từ những ngân hàng lớn như BIDV, Sacombank, Agribank đến chi chít những khoản vay doanh nghiệp, cá nhân, mượn tiền, nợ lãi. Một số khoản vay còn được vợ chồng Chủ tịch Hội đồng quản trị Bùi Pháp đứng ra bảo lãnh bằng tài sản riêng.
Những khoản nợ ăn mòn phần lớn lợi nhuận Đức Long Gia Lai có được từ hoạt động kinh doanh cốt lõi. Đơn cử, nửa đầu năm nay, công ty lãi hơn 160 tỷ đồng sau khi trừ giá vốn bán hàng nhưng chi phí lãi vay lên trên 200 tỷ đồng. Dù vậy, kết quả kinh doanh vẫn không lỗ bởi nguồn thu từ việc cho một số tổ chức, cá nhân vay hơn 2.400 tỷ đồng mà không có tài sản đảm bảo hay bảo lãnh của bên thứ ba. Đơn vị kiểm toán lưu ý đây là rủi ro, nhưng ban lãnh đạo cho biết những giao dịch đều được cổ đông uỷ quyền cho Hội đồng quản trị quyết định và không có khoản nào trị giá hơn 35% tổng tài sản.
Đối diện với nghi ngờ của đơn vị kiểm toán, Đức Long Gia Lai và Hoàng Anh Gia Lai phản ứng ban đầu khá giống nhau khi cùng lên tiếng khẳng định tình hình kinh doanh ổn định và dòng tiền tạo ra trong tương lai có thể giải quyết vấn đề hiện tại. Trong văn bản giải trình gửi cơ quan quản lý thị trường và nhà đầu tư, Tổng giám đốc Đức Long Gia Lai Trần Cao Vân và Tổng giám đốc Hoàng Anh Gia Lai Võ Trường Sơn liệt kê những giải pháp xoay chuyển tình thế tương tự như lên lộ trình thoái vốn, thanh lý các khoản đầu tư kém hiệu quả, tập trung thu hồi nợ và đàm phán với bên cho vay về những điều khoản bị vi phạm.
Tuy nhiên, nhìn dài hạn, định hướng hai bên còn nhiều khác biệt. Tổng giám đốc Hoàng Anh Gia Lai Võ Trường Sơn cho biết trong lúc chờ nguồn thu lớn từ chăn nuôi heo, bò sinh sản thì vườn chuối vẫn được phát triển bởi thời gian kiến thiết ngắn, sản lượng thu hoạch cao và giá bán ổn định giúp công ty vượt qua giai đoạn khó khăn. Công ty cũng thống nhất sử dụng thặng dư vốn cổ phần để giảm lỗ luỹ kế 3.263 tỷ đồng, đồng nghĩa khoản lỗ còn lại hơn 4.100 tỷ đồng. Điều này một lần nữa cho thấy quyết tâm "đoạn tuyệt" với bất động sản và thuỷ điện để dốc tâm sức làm nông nghiệp.
Trong khi đó, ban lãnh đạo Đức Long Gia Lai cho biết công ty vẫn kiên định với chiến lược trở thành tập đoàn đầu tư đa ngành trong 5 năm tới. Ngoài ngành nghề truyền thống, công ty thâm nhập sâu vào mảng năng lượng tái tạo, sản xuất linh kiện điện tử, đầu tư cơ sở hạ tầng và bất động sản. Quy mô vốn có hạn nhưng công ty thể hiện tham vọng bành trướng với bốn dự án thuỷ điện, điện mặt trời; đầu tư hai nhà máy sản xuất linh kiện điện tử; phát triển các dự án chung cư kết hợp thương mai dịch vụ, sân golf, khách sạn 5 sao, khu công nghiệp, khu đô thị ở nhiều tỉnh vùng Đông Nam Bộ và Tây Nguyên.
"Các thành viên góp vốn cũng cam kết cung cấp các hỗ trợ tài chính cho công ty để thanh toán đầy đủ nghĩa vụ nợ đến hạn trong", ông Trần Cao Châu – Tổng giám đốc Đức Long Gia Lai lý giải nguồn vốn có thể huy động để giải quyết nợ và phát triển dự án.