Các nhà lãnh đạo nhóm Quad gồm Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Úc đã có mặt tại hội nghị thượng đỉnh đầu tiên của họ vào thứ Sáu (24/9) vừa qua. Quad nhấn mạnh sự cần thiết của một khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương tự do và cởi mở trong bối cảnh quan ngại về Trung Quốc.

Cuộc họp kéo dài hai giờ tại Nhà Trắng của Quad (Bộ tứ), được gọi là nhóm của bốn nền dân chủ lớn được theo dõi chặt chẽ ở Bắc Kinh - nơi chỉ trích nhóm này là "chắc chắn sẽ thất bại".

Trong khi Trung Quốc không được bốn nhà lãnh đạo nhắc đến trong các bài phát biểu trước công chúng, thì Bắc Kinh rõ ràng là vấn đề quan trọng hàng đầu.

Sau cuộc họp, Thủ tướng Nhật Bản Yoshihide Suga nói với các phóng viên rằng các nước đã nhất trí hợp tác về vắc xin, năng lượng sạch và vũ trụ, đồng thời tổ chức cuộc họp thượng đỉnh hàng năm.

Thủ tướng Ấn Độ Narendra Modi nói với các nhà lãnh đạo Quad rằng nước này sẽ cho phép xuất khẩu 8 triệu vắc xin COVID-19 vào cuối tháng 10 theo một thỏa thuận mà tập đoàn đạt được vào tháng 3 để cung cấp một tỷ liều vắc xin cho Ấn Độ - Thái Bình Dương.

"Chúng ta cùng nhau đứng ở đây, trong khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, một khu vực mà chúng ta mong muốn tự do, nơi các quyền chủ quyền của tất cả các quốc gia được tôn trọng và nơi các tranh chấp được giải quyết một cách hòa bình và phù hợp với luật pháp quốc tế", Thủ tướng Úc Scott Morrison phát biểu khi bắt đầu cuộc họp.

Kế hoạch cung cấp một tỷ mũi vắc xin trên khắp châu Á vào cuối năm 2022 bị đình trệ sau khi Ấn Độ, nhà sản xuất vắc xin lớn nhất thế giới, cấm xuất khẩu vào tháng 4 trong bối cảnh bùng phát COVID lớn tại quê nhà.

Ấn Độ cho biết khi khởi động lại việc xuất khẩu vắc xin, họ sẽ ưu tiên sáng kiến ​​vắc xin quốc tế COVAX và các nước láng giềng.

Quad dự kiến ​​sẽ công bố một số thỏa thuận mới, bao gồm một thỏa thuận để tăng cường an ninh chuỗi cung ứng cho chất bán dẫn và chống đánh bắt cá bất hợp pháp và nâng cao nhận thức về lĩnh vực hàng hải, một quan chức cấp cao của Mỹ cho biết, đề cập đến các sáng kiến ​​được thúc đẩy bởi những lo ngại về Trung Quốc. Nhóm cũng dự kiến ​​sẽ triển khai quan hệ đối tác 5G và có kế hoạch giám sát biến đổi khí hậu.

Tổng thống Mỹ Joe Biden cho biết Nhóm Quad đại diện cho bốn "đối tác dân chủ, những người có chung quan điểm thế giới và có tầm nhìn chung cho tương lai".

Cuộc họp diễn ra chỉ hơn một tuần sau khi Mỹ, Anh và Úc công bố một hiệp ước an ninh AUKUS, theo đó Úc sẽ được cung cấp các tàu ngầm chạy bằng năng lượng hạt nhân, một động thái đã bị Bắc Kinh lên tiếng chỉ trích.

Một phát ngôn viên của chính phủ Nhật Bản cho biết Thủ tướng Suga đã nói tại cuộc họp rằng Nhật Bản coi quan hệ đối tác AUKUS là "đóng một vai trò quan trọng cho hòa bình và ổn định của khu vực Ấn Độ - Thái Bình Dương". 

Các quan chức Mỹ đã tìm cách hạ thấp khía cạnh an ninh của Bộ tứ - mặc dù các thành viên của nhóm này thực hiện các cuộc tập trận hải quân cùng nhau và chia sẻ mối quan ngại về sức mạnh ngày càng tăng của Trung Quốc và nỗ lực gây sức ép lên cả 4 nước.

Thủ tướng  Australia Morrison cho biết AUKUS và Quad đang "tăng cường lẫn nhau".

Phát ngôn viên Bộ Ngoại giao Trung Quốc Zhao Lijian đã chỉ trích Quad trong một cuộc họp giao ban hôm thứ Sáu (24/9). Ông nói: "Một bè phái khép kín, độc quyền nhắm vào các nước khác đi ngược với xu thế thời đại và nguyện vọng của các nước trong khu vực. Nó sẽ không tìm được sự ủng hộ và chắc chắn sẽ thất bại".

Trung Quốc đã lên án Quad là một cấu trúc của Chiến tranh Lạnh và nói rằng liên minh AUKUS sẽ tăng cường một cuộc chạy đua vũ trang trong khu vực.

Phó Tổng thống Kamala Harris đã có một cuộc họp chung với Thủ tướng Suga và Thủ tướng Morrison sau khi cuộc đàm phán Quad kết thúc, trong khi Thủ tướng Modi rời Washington để trở lại New York cho các cuộc họp của Liên Hợp Quốc.

Thủ tướng Suga, người sắp từ chức Thủ tướng Nhật Bản, cũng đã tổ chức một cuộc họp riêng với ông Biden và quan chức Mỹ cho biết nhà lãnh đạo Nhật Bản muốn thảo luận về những nỗ lực gần đây của Trung Quốc trong việc tham gia hiệp định thương mại Thái Bình Dương CPTPP.