Là người từng lãnh đạo dẫn dắt tờ báo Vietnamplus và nay là Báo Nhân Dân - những tờ báo có tốc độ chuyển đổi số sớm và hiệu quả nhất của Việt Nam, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam Lê Quốc Minh khẳng định chuyển đổi số là con đường khó khăn và là một quá trình liên tục tiếp diễn.
Trong khuôn khổ Hội báo toàn quốc 2023, tọa đàm “Thanh niên sáng tạo, chủ động trong công cuộc chuyển đổi số hiện nay” do Đoàn thanh niên cơ quan Trung ương Hội Nhà báo Việt Nam tổ chức diễn ra vào ngày 19/3, ông Lê Quốc Minh - Ủy viên Trung ương Đảng, Tổng Biên tập Báo Nhân Dân, Phó Trưởng Ban Tuyên giáo Trung ương, Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam chủ trì buổi Toạ đàm đã có những chia sẻ vô cùng sâu sắc xung quanh câu chuyện chuyển đổi số báo chí.
Doanh thu từ nội dung digital đang tăng ổn định
Theo một báo cáo mới nhất, nói đến chuyển đổi số, đa số các cơ quan báo chí coi việc tạo doanh thu từ độc giả là ưu tiên hàng đầu, doanh thu từ digital tăng 23% mỗi năm. Trong bối cảnh doanh thu báo in ngày càng giảm sút, và dù là báo in hay phát thanh - truyền hình đều rất khó khăn, thậm chí là đi ngang, thì thu phí từ độc giả đang tăng lên với tốc độ rất ổn định khoảng 20-25%.
"Ở Việt Nam, những chiến lược, kế hoạch về chuyển đổi số có từ sớm và tốt, có những chiến lược từ đầu những năm 2000. Nhưng vấn đề được nhắc đến trong các cuộc họp chính phủ, bộ ngành - thứ mà chúng ta đang rất kém là công tác triển khai", ông Lê Quốc Minh nói.
Ông Lê Quốc Minh chia sẻ: Vào năm 2012 khi tôi nói đến vấn đề thu phí trên thế giới có khoảng 250 cơ quan báo chí thu phí, vào bối cảnh lúc đó kể cả những cơ quan báo chí lớn cũng chưa biết con đường này liệu có đúng đắn hay không. The New York Times dựng tường phí rồi lại hạ xuống, rồi lại dựng lên. Sau khi ông chủ của Amazon - Jeff Bezos mua lại The Washington Post đã đưa ra chiến lược cho free hết để thu hút người dùng, ban đầu người xem The Washington Post tăng vọt, nhưng đến bây giờ The Washington Post cũng đã thu phí.
Năm 2013, khi đó tôi còn làm ở Vietnamplus đã thử nghiệm thu phí người dùng phối hợp Báo mới. Chúng tôi đã bán theo 2 hình thức trọn gói mỗi tháng và mua theo bài. Thực tế cho thấy, sở thích của người Việt Nam thích mua bài hơn là mua theo gói. Nếu chúng ta không bán thì sẽ không biết được nhu cầu của người Việt như vậy.
Trước đây, người ta cho rằng người nhiều tuổi sẽ hay mua gói đọc tin tức nhưng không phải vậy, hiện nay người trẻ mua rất nhiều. Lý do người ta bắt đầu quen bỏ tiền cho Netflix, Spotify và rất nhiều những ứng dụng khác cho nên việc mua một dịch vụ nào đó họ không phải suy nghĩ nhiều, thích là mua.
"Khi Apple đưa ra dịch vụ nghe nhạc trả phí cách đây 10 năm, ai cũng cho rằng đó là bước đi nực cười, vì sao phải nghe nhạc có phí trong khi có thể đi mua băng, đĩa về nghe. Xin thưa các bạn giờ đây chúng ta không đi mua băng đĩa nữa. Người ta mua trọn gói luôn Apple Music, cả Soundcloud. Cho nên doanh thu từ nội dung digital đang tăng lên là như vậy", ông Lê Quốc Minh nói.
Cần bắt tay với công nghệ
Doanh thu từ nội dung digital tăng là một dấu hiệu triển vọng, song mức tăng của digital không thấm thoát vào đâu so với mức mất đi của báo in. Trong 6 năm qua, doanh thu quảng cáo trên báo in đã giảm 40%. Toàn bộ hệ thống báo in trên thế giới 1 năm vừa rồi thu được 100 tỷ USD, trong số này tiền quảng cáo trên dưới 40 tỷ USD. Còn 3 ông lớn gồm Google, Facebook, Amazon mỗi năm thu được 400 tỷ USD - cho thấy bức tranh trước mắt khó khăn như thế nào khi báo chí đang cạnh tranh với các ông lớn trên thế giới.
Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam cho rằng: Tại các cơ quan báo chí, nếu không thay đổi quy trình làm việc, văn hoá công sở, cách trao đổi với nhau, cách xây dựng bộ máy, phân cấp trong toà soạn, mọi thay đổi tạo ra cũng chỉ nằm bên rìa mà thôi.
Theo Báo cáo xu hướng báo chí thế giới 2020-2021 (WAN- IFRA): Chuyển đổi số là chiến lược tổng thể còn kế hoạch cụ thể là đẩy mạnh kế hoạch coi độc giả là trung tâm tăng doanh thu từ độc giả và phát triển sản phẩm và chú trọng dữ liệu. Tương lai của báo chí tuỳ thuộc vào xây dựng mối quan hệ tương tác chặt chẽ hơn với độc giả. Trong báo cáo về xu hướng báo chí 2023 - Viện nghiên cứu Reuter cho biết, những cơ quan báo chí nào quá phụ thuộc vào doanh thu quảng cáo là những cơ quan chịu rủi ro nhất.
Ông Lê Quốc Minh cho rằng, sau Covid-19, rồi chiến tranh Nga - Ukraine… khiến nhiều gia đình thắt chặt hầu bao và các doanh nghiệp cũng thắt chặt quảng cáo khiến nguồn thu từ quảng cáo của báo chí giảm rất nhiều. Cho nên nếu không đa dạng nguồn thu mà cứ loay hoay trông chờ vào nguồn thu quảng cáo thì sẽ rất rủi ro trong năm nay.
Chiến lược chuyển đổi số lấy độc giả làm trung tâm có thể giúp thúc đẩy doanh thu từ độc giả và doanh thu từ quảng cáo, các cơ quan báo chí cần điều chỉnh kế hoạch quảng cáo dựa trên quan điểm độc giả là trên hết và thu thập dữ liệu độc giả trực tiếp.
Tổng Biên tập Báo Nhân Dân đưa ra lời khuyên cho chuyển đổi số rằng, sự đổi mới tuyệt vời nhất sẽ không có ý nghĩa gì nếu chúng ta không đủ kỹ năng sử dụng nó, kể cả những bộ óc xuất chúng nhất của con người sẽ dần trở nên vô dụng nếu không bắt tay với công nghệ.
Vai trò của công nghệ với báo chí là gì? 10 năm nay chúng tôi vẫn có câu thần chú: "Nội dung là vua", và bây giờ thì "công nghệ là nữ hoàng". Giờ là thời buổi người dùng không đi tìm thông tin nữa mà thông tin tìm đến người dùng. Trước đây, chúng ta muốn có thông tin sẽ bật tivi, đi mua báo tìm đến với những trình duyệt, bây giờ đã hoàn toàn mất đi thói quen đó, mà tin tức tự động chạy tìm đến mỗi người.
"Thực ra đây là câu chuyện về thuật toán - mà thuật toán nào cũng đều hướng đến kinh doanh. Những chiêu bài nói về tự do báo chí, dân chủ chỉ là vỏ bọc - thật ra để họ bán hàng là chính. Càng ngày các thuật toán lại càng thông minh để nó neo bám người dùng. Google và Facebook rất hiểu chúng ta", Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam chia sẻ.
Trên thế giới, nhiều tờ báo lớn thậm chí bổ nhiệm đại sứ chuyển đổi số.
Ông Lê Quốc Minh nhắc lại vụ bê bối bầu cử liên quan đến công ty Cambridge Analytica khi công ty này cho biết chỉ cần theo dõi 50 hành động của người dùng trên Facebook sẽ biết được quan điểm chính trị của họ. Khi hiểu rồi sẽ thao túng được tâm lý. Mọi người lên trên mạng để có thể xem nhiều quan điểm, nhiều bình luận, từ đó đa dạng thông tin của mình. Song, do thuật toán này đưa ra một thứ filter bubble - bong bóng lọc, mình càng thích cái gì thì sẽ càng nhìn thấy thứ đó - đây là tình trạng chúng ta đang ngày càng bị thuật toán của Google, Facebook dẫn dắt.
Sự thay đổi đến từ cấp cao nhất
Nhà bác học lỗi lạc Đarwin từng nói "Những sinh vật sống sót không phải những sinh vật mạnh nhất mà là những sinh vật biết thích nghi". Trong quá trình tiến hoá của xã hội, bên cạnh những kỹ năng cứng thì những kỹ năng mềm mới quan trọng vì kỹ năng mềm là thứ thay đổi liên tục. Theo ông Lê Quốc Minh, trong tiến trình chuyển đổi số hãy đầu tư vào những người có khả năng biến hoá, nhanh nhạy.
Sự thay đổi sẽ đến từ cấp cao nhất - những người dẫn đầu nếu quyết đoán và được sự hưởng ứng của cả hệ thống thì quá trình chuyển đổi số sẽ diễn ra rất nhanh. Trong kinh doanh cái gì cũng có thể bị sao chép ngoại trừ nhân tài - muốn tạo sự ảnh hưởng đầu tư vào những nhân tài hàng đầu mang lại giá trị cao nhất.
"Trong bối cảnh chuyển đổi số không thể mong đợi những thay đổi lớn nếu không bắt đầu bằng sự lựa chọn những lãnh đạo cao nhất - không chỉ là người đứng đầu mà là nhóm những người đứng đầu. Chuyển đổi số là con đường mà báo chí bắt buộc phải đi, thậm chí là đi nhanh và quyết liệt, nếu không muốn bị tụt hậu, mất đi độc giả, khán thính giả, và hậu quả đương nhiên là sự sống còn của chính cơ quan báo chí. Chuyển đổi số chưa kết thúc sau khi thực hiện kế hoạch thành công. Trên thực tế, đây là một quá trình liên tục tiếp diễn", Chủ tịch Hội Nhà báo Việt Nam nhấn mạnh.