"Ngày 30-4-1975, trong khi ông nhà tôi chọn bộ đồ đẹp nhất để đi gặp đồng đội thì tôi mở toang cửa ra bảo với hàng xóm: Chồng tôi làm cách mạng, tôi không phải "làm bé" mà là vợ chính thức". Bà Đặng Thị Thiệp (Đặng Thị Tuyết Mai, 80 tuổi) - người vợ thứ hai của Anh hùng Lực lượng Vũ trang nhân dân Trần Văn Lai - bồi hồi nhớ lại những ngày đầu miền Nam được giải phóng, đất nước được thống nhất.

Theo chồng, theo cách mạng

Bà Thiệp quê ở Quảng Ngãi; cha là trưởng công an tỉnh, sau tập kết ra Bắc. Mẹ và anh chị em bà không theo cha tập kết. Khi mẹ bị giặc bắt, anh chị em bà phân tán mỗi người một nơi.

Bà Thiệp được gia đình cho vào Đà Lạt học. Năm 1965, khi chuẩn bị được đưa ra Bắc học tiếp, bà bị kẹt lại Sài Gòn và được tổ chức đưa vào vùng căn cứ Củ Chi.

Tại đây, bà Thiệp gặp ông Trần Văn Lai (Năm Lai, tên khác là Mai Hồng Quế, bí danh Năm U.Som), một chiến sĩ Biệt động Sài Gòn nhưng có vỏ bọc là nhà thầu khoán tại Dinh Độc Lập (nay là Hội trường Thống Nhất). Ông Năm Lai từng có vợ là bà Phạm Thị Chinh (tên khác là Phạm Thị Phan Chính) nhưng đã hy sinh năm 1964.

Cuối năm 1965, bà Thiệp lấy ông Năm Lai khi mới chớm qua tuổi 20, còn ông gấp đôi tuổi bà. Bà xác định theo ông là theo cách mạng, sống chết không màng nên việc của chồng cũng là việc của mình.

Lúc đó, ông Năm Lai làm nhà thầu ở Dinh Độc Lập với tên gọi Mai Hồng Quế, rất giàu có, mua được một lúc 3 căn nhà liền kề 287/68-70-72 Phan Đình Phùng (nay là đường Nguyễn Đình Chiểu, quận 3) để đào hầm chứa vũ khí cho cách mạng. Vợ chồng bà tự tay đào hầm suốt hơn 1 năm. Đây được xem là căn hầm lớn nhất, có thiết kế chắc chắn và chứa nhiều vũ khí nhất tại nội thành Sài Gòn lúc bấy giờ.

Nhờ vỏ bọc là nhà thầu khoán tại Dinh Độc Lập, ông Năm Lai có thể đi lại mà không bị địch khám xét. Để vận chuyển gần 2 tấn vũ khí, vợ chồng bà tìm cách ngụy trang trên xe chở các chậu cây cảnh, sọt hoa quả. Cũng trong thời gian đó, bà sinh liền 2 con nhưng vẫn giúp chồng khuân vũ khí xuống hầm...

Tết Mậu Thân 1968, 15 chiến sĩ Đội 5 Biệt động Sài Gòn đánh vào Dinh Độc Lập thì 7 người hy sinh, 8 người còn lại cầm cự được hơn 6 giờ rồi bị địch bắt, đày ra Côn Đảo. Sau đó, ông Năm Lai bị địch truy nã.

Bà Thiệp cho biết lúc ấy, gia đình bà luôn sống trong tình trạng cảnh giác, đến ngủ cũng "mắt nhắm mắt mở". Đó cũng là những năm tháng bà sống dưới mác "vợ bé" để nuôi chồng đang lẩn tránh. Nhà của vợ chồng bà ở đường Phan Đình Phùng rơi vào tay địch nhưng bí mật về hầm vũ khí vẫn được giữ cho đến sau ngày giải phóng. Do đề phòng nên ông Năm Lai đã mua thêm nhà ở đường Võ Di Nguy (nay là đường Nguyễn Kiệm, quận Gò Vấp). Khi bị truy nã, ông lui về đó lẩn tránh.

Tôi không "làm bé"!

Sau Chiến dịch Tết Mậu Thân 1968, địch bố ráp gắt gao, khám xét liên tục. Theo bà Thiệp, hằng đêm khi ngủ, nghe tiếng chó sủa văng vẳng là bà phải vùng dậy để nghe ngóng. Có những đêm cảnh sát gõ cửa ầm ầm, ông Năm Lai vội trốn xuống hầm. Chúng hỏi: "Chồng đâu?", bà trả lời: "Chồng đi lính" rồi vanh vách nói tên đơn vị mà trước đó bà lân la hỏi hàng xóm và nhớ thuộc lòng.

Có hôm, một toán lính tay lăm lăm súng xộc vào nhà đúng lúc ông Năm Lai bước ra với khuôn mặt khắc khổ, xanh xao sau hơn một năm lẩn tránh. Toán lính truy rất gắt, chĩa súng về phía ông quát tháo. Dù rất lo nhưng bà Thiệp vội trấn tĩnh, đi lấy tấm thẻ căn cước làm giả trước đó trình ra. May mà lúc đó toán lính này không mang theo hình ảnh, hồ sơ của ông Năm Lai nên ông thoát được.

Trong con mắt của hàng xóm, bà Thiệp lúc đó là "vợ bé" của một người đàn ông giàu có, sống một mình nuôi con, chồng lâu lâu mới ghé qua. "Có bà vợ một sĩ quan cảnh sát ghê gớm lắm, nói tôi giật chồng người khác rồi mắng chửi, khinh khi. Thực ra, tôi cũng mong bà ấy chửi để đánh lạc hướng, yên tâm làm ăn nuôi chồng con, để giữ an toàn cho chồng" - bà Thiệp cười nói.

Lúc ông Năm Lai bị truy nã, bà Thiệp thay chồng làm giao liên, tiếp tế cho cách mạng ở chiến khu. "Tài liệu thì tôi bó chặt vào người hoặc nịt vào bụng con. Thấy tôi có con nhỏ nên không ai nghi ngờ gì" - bà kể.

Giai đoạn 1970 - 1974, ông Năm Lai 2 lần bị địch bắt và tra tấn dã man. Trước sự kiên trung của ông, chúng không khai thác được gì nên phải thả về.

Ngày 30-4-1975, khi nghe tin quân giải phóng tiến vào Sài Gòn, người người đổ ra đường chào đón. Ông Năm Lai vội chọn bộ quần áo đẹp nhất để trở về với đơn vị, còn bà Thiệp mở toang cửa ra nói với hàng xóm rằng chồng mình làm cách mạng, bà không "làm bé" mà là vợ chính thức.

"Hạnh phúc vỡ òa, gia đình tôi thoát cảnh nơm nớp lo sợ. Chồng tôi được hoạt động trở lại, các con tôi được đi học" - đôi mắt bà Thiệp lấp lánh niềm vui khi nhớ lại những ngày lịch sử 48 năm trước.

Sau ngày đất nước thống nhất, ông Năm Lai tiếp tục tham gia công tác, còn bà Thiệp buôn bán nhỏ nuôi 6 người con. Năm 1979, khi hợp thức hóa hôn thú, ông Năm Lai đi làm giấy khai sinh cho các con, đổi từ họ mẹ sang họ cha.

Vợ chồng bà dần chuộc lại nhiều căn nhà trước đây làm hầm chứa vũ khí, góp phần xây dựng thành hệ thống Bảo tàng Biệt động Sài Gòn. Ngày 16-11-1988, căn hầm trong ngôi nhà trên đường Nguyễn Đình Chiểu còn được công nhận là Di tích Lịch sử - Văn hóa cấp quốc gia.

Ông Năm Lai đã đi xa hơn 20 năm - mất năm 2002. Bà Đặng Thị Thiệp và con trai thứ 3 là Trần Vũ Bình vẫn tiếp tục tìm kiếm, lưu giữ, sưu tầm và tìm hiểu chi tiết về cuộc đời hoạt động cách mạng của chồng, cha mình. Vinh danh tinh thần bất khuất, quả cảm trong hoạt động, cống hiến nhiều tài sản cho cách mạng của ông Trần Văn Lai, năm 2015, Đảng và Nhà nước đã truy tặng ông danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang nhân dân.