Hội nghị sơ kết ba năm triển khai thực hiện Nghị quyết số 120/NQ-CP (NQ120) của Chính phủ về phát triển bền vững vùng ĐBSCL thích ứng với biến đổi khí hậu (BĐKH) vừa diễn ra ở TP Cần Thơ cuối tuần rồi.

Hơn ba năm thực hiện NQ120 đã làm thay đổi tư duy về phát triển ĐBSCL, đặc biệt là phát triển bền vững theo hướng thuận thiên. Pháp Luật TP.HCM đã có cuộc trao đổi với TS Trần Hữu Hiệp, chuyên gia kinh tế ĐBSCL, về các giải pháp tiếp theo để thực hiện có hiệu quả nghị quyết này.

TS Trần Hữu Hiệp nhận định NQ120 đã xác định được con đường cho ĐBSCL và qua thời gian ba năm đã cho thấy con đường này hoàn toàn đúng. Nghị quyết này cho thấy tầm nhìn, tư duy, hướng tiếp cận giúp giải quyết vấn đề không chỉ ở góc độ kinh tế mà còn ở môi trường, văn hóa bản địa vùng lấy con người làm trung tâm. Vấn đề tới đây là NQ120 cần sự hiện thực hóa nhiều hơn nữa.

Đã đi đúng hướng và mang lại kết quả ban đầu

Phóng viên: Với quá trình gắn bó với ĐBSCL và có quá trình quan sát, tiếp cận NQ120, theo tiến sĩ, sau hơn ba năm triển khai, những kết quả ban đầu mang lại cho ĐBSCL là gì?

 

+ TS Trần Hữu Hiệp: Nhìn lại ba năm triển khai NQ120, tôi thấy chúng ta đã đi đúng, theo hướng thông qua việc triển khai quy hoạch tích hợp. Nói là thuận thiên nhưng phải hiểu ở đây là không cố chống lại bằng mọi giá với tự nhiên nhưng những gì bằng trí tuệ, công nghệ, kiến thức con người phải biến tự nhiên thành lợi thế của mình…

Thời gian qua, có thể thấy các công trình đầu tư hạ tầng vùng đã phát triển như những cầu vượt sông lớn, trục giao thông dọc, ngang trong đó các cao tốc hơn 10 năm qua đã được khởi động theo hướng tích cực. Có thể nói rằng đây là những tác động cụ thể hóa của NQ120.

Đối với mặt làm được ở khu vực tư, nông dân, doanh nghiệp đang chuyển theo hướng sản xuất nông nghiệp sang kinh tế nông nghiệp, đây là hướng rất quan trọng. Rõ ràng trước đây người ta sử dụng nhiều phân bón, thuốc trừ sâu, chủ yếu chú trọng về tăng sản lượng, còn bây giờ nông dân chuyển sang sản xuất hữu cơ, sản xuất sạch hơn. Điều này cho thấy nông dân chuyển dịch theo hướng tích cực là giảm chất lượng đầu vào, nâng cao chất lượng đầu ra, quan tâm đến giá trị chất lượng sản phẩm. nông dân không chỉ sản xuất nhiều mà phải làm ra nhiều giá trị lợi nhuận cao.

. Bên cạnh những mặt được, hiện ĐBSCL tiếp tục đối mặt với những thách thức, hạn chế nào?

+ Sau hơn ba năm triển khai thực hiện nghị quyết, có thể khẳng định vùng ĐBSCL đã có những thay đổi, chuyển mình mạnh mẽ theo hướng thuận thiên, bền vững, bức tranh phát triển ĐBSCL ngày càng nhiều gam màu sáng. Nhưng thách thức vẫn còn đó. Đó là BĐKH ngày càng diễn ra nhanh, phức tạp và sẽ tiếp tục khó lường, khó dự báo do tính thất thường, cực đoan, đặc biệt là những tác động ngắn hạn dẫn đến vấn đề an ninh nguồn nước, hạn mặn và vấn đề di dân ra khỏi vùng.

 Cơ chế khuyến khích vùng nhìn ở khu vực công rõ ràng chưa có sự phối hợp, còn rời rạc giữa các địa phương, đây chính là điểm yếu. Hội đồng vùng ra đời từ sự đòi hỏi bức thiết này nhưng phải làm sao để hội đồng này hoạt động hiệu quả thật sự mới là vấn đề.

Quan trọng hơn, một trong những cơ chế tài chính sáng tạo đảm bảo cho liên kết đầu tư công có nêu hằng năm ít nhất bố trí 10% cho tổng vốn đầu tư vùng ĐBSCL cộng với 2 tỉ đôla, vậy cơ chế này hiện tại ra sao, cần phải có những thông tin minh bạch.

Nhìn lại khu vực tư, mặc dù nông dân có phấn khởi nhưng chuỗi giá trị nông sản chủ lực của vùng nhìn chung vẫn còn yếu kém. Hàng hóa của đồng bằng cũng chịu sức cạnh tranh không chỉ xuất khẩu mà ngay trên sân nhà và phải đang gánh những khoản chi phí lớn như logistics.

Tập trung giải pháp tài chính, nhân lực 

 . NQ120 xác định con đường để ĐBSCL đi và đã hình thành các quy hoạch, kế hoạch để thực thi. Nhưng muốn thực thi hiệu quả rất cần nguồn lực về tài chính và con người. Về mặt này, theo ông cần có những giải pháp gì?

+ Nhân lực đồng bằng so với trước đây có sự phát triển, chất lượng được nâng lên nhưng so với đòi hỏi vẫn còn là nhu cầu lớn và mang tính quyết định. 

Ngày 13-3 vừa qua, kết luận hội nghị lần 3 sơ kết NQ120, Thủ tướng Chính phủ đã nêu quan điểm chiến lược tiếp cận mới đối với ĐBSCL qua tám chữ “G”, trong đó chữ G đầu tiên nói về giao thông - mở mũi đi đầu thì chữ G thứ hai chính là giáo dục và phát triển nguồn nhân lực và chữ G thứ sáu liên quan thu hút nhân tài. Thủ tướng cho rằng vấn đề giáo dục đào tạo chưa được nổi bật và sắc nét trong NQ120, vẫn cần bổ sung một số nội dung trọng tâm về vấn đề này vào nghị quyết.

ĐBSCL hiện chiếm trên 19% lực lượng lao động của cả nước nhưng đa phần đều không có trình độ kỹ thuật, chiếm tỉ lệ cao so với các vùng miền khác. Tỉ lệ lao động có tay nghề, chất lượng cao lại có tỉ lệ thấp. Điều này đặt ra việc phải có giải pháp để đáp ứng nhu cầu về lực lượng lao động có trình độ chuyên môn cao khi việc làm chuyển hướng sang sản xuất và dịch vụ. Tôi nghĩ phải thiết lập và mở rộng các trung tâm giáo dục, thúc đẩy mối liên kết với các tổ chức giáo dục trong nước và quốc tế để đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, phục vụ nhu cầu phát triển, nhất là giai đoạn chuyển đổi số và đón đầu các xu thế chuyển dịch đầu tư khu vực và quốc tế.

. Và điều quan trọng hơn nữa là phải trả lời được câu hỏi nguồn lực tài chính ở đâu để đầu tư, thưa tiến sĩ? 

+ Trước đây, Quyết định 593 ngày 6-4-2016 của Thủ tướng Chính phủ ban hành Quy chế thí điểm liên kết vùng ĐBSCL xác lập cơ chế dành 10% ngân sách quốc gia phân bổ cho các tỉnh ĐBSCL, cho các dự án liên tỉnh nhưng cơ chế này đến nay chưa thực hiện được. Do vậy, cũng cần xem lại cơ chế này để hình thành một cơ chế mới, trong đó kỳ vọng Quỹ phát triển bền vững vùng ĐBSCL tới đây sẽ giải quyết được điểm nghẽn này. 

Bên cạnh đó, việc huy động nguồn đầu tư từ tư nhân là cần thiết. Nguồn này rất lớn nhưng quan trọng là không để lợi ích của họ đối nghịch lại cái lợi ích chung. Chúng ta nói đến “dọn ổ đón đại bàng” nhưng đại bàng thì cũng phải có sự lựa chọn phù hợp. 

Trước mắt, tôi nghĩ vẫn phải quan tâm đến nguồn lực đầu tư công. Chính phủ từng cam kết dành tổng cộng gần 2 tỉ đôla để ưu tiên cho những chương trình, dự án hạ tầng kỹ thuật trọng điểm, mang tính kết nối cho vùng, nguồn lực này cần sớm được triển khai ngay. 

Ngoài ra, NQ120 xác định phát triển ĐBSCl bền vững, thích ứng BĐKH nên có thể tìm kiếm các nguồn vốn từ các quỹ đặc thù như Quỹ thích ứng BĐKH (AF) do WB quản lý, quỹ đầu tư kinh doanh nông nghiệp mới của IFAD, chương trình đầu tư lâm nghiệp FIP, UN REDD+, năng lượng tái tạo của Ngân hàng Đầu tư EU. Giám đốc quốc gia WB tại Việt Nam trong chia sẻ tại hội nghị sơ kết NQ120 vừa qua đã có sự cam kết tiếp tục đề xuất và kêu gọi sự hợp tác của Chính phủ trong việc tổ chức Diễn đàn ĐBSCL 2021 sau khi quy hoạch vùng được phê duyệt.

Nhưng hơn tất cả là có tiền thì phải biết xài như thế nào cho hợp lý, hoạt động đầu tư phải được điều phối thống nhất, bảo đảm tính liên vùng, có trọng điểm, ưu tiên các công trình và dự án cấp bách, có tính chất động lực thúc đẩy phát triển.

Hội đồng vùng cần có thực quyền 

. Vấn đề điều phối như tiến sĩ nói đã có Hội đồng điều phối vùng ĐBSCL và hội đồng sẽ đảm bảo cơ chế điều phối và liên kết vùng?

+ Giữa năm 2020, Thủ tướng Chính phủ đã ký quyết định thành lập và ban hành quy chế hoạt động Hội đồng điều phối vùng ĐBSCL giai đoạn 2020-2025, với cơ chế Phó Thủ tướng Chính phủ là chủ tịch hội đồng vùng. Nhưng yêu cầu đặt ra là hội đồng cần có thực quyền, nếu không sẽ khó. 

Theo tôi, hội đồng vùng cần tập trung hai lĩnh vực then chốt: Điều phối việc quản lý, sử dụng tài nguyên nước và quyết định các dự án đầu tư lớn, có tính liên kết vùng theo quy mô, tính chất dự án. 

Để giúp việc cho Hội đồng điều phối vùng, cần có một bộ phận giúp việc hoặc văn phòng gọn, nhẹ, cán bộ chuyên môn tinh thông. Cùng đó là xây dựng nhóm tư vấn phát triển nghiên cứu, tư vấn, phản biện về chính sách và các vấn đề phát triển vùng ĐBSCL cho các cấp quyết định ở trung ương và cấp vùng. 

. Xin cám ơn ông.