• Phóng viên: Xin Thứ trưởng chia sẻ cụ thể về sự cần thiết phải hoàn thiện thể chế, chính sách pháp luật về bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng (NTD)?

• Thứ trưởng NGUYỄN THANH TỊNH: Qua 5 năm triển khai Chỉ thị số 30-CT/TW của Ban Bí thư về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng và trách nhiệm quản lý của Nhà nước đối với công tác bảo vệ quyền lợi NTD, bên cạnh các kết quả đáng ghi nhận, việc quán triệt và triển khai chỉ thị đã bộc lộ một số hạn chế, vướng mắc.

Tình trạng hàng giả, hàng nhái, hàng kém chất lượng… vẫn diễn biến rất nhức nhối, đặc biệt ở các sản phẩm thiết yếu như thuốc, sữa, thực phẩm, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe NTD. Vấn nạn này xuất hiện ngày càng tinh vi hơn, len lỏi vào thị trường qua nhiều kênh, đặt ra thách thức lớn cho công tác quản lý, giám sát và yêu cầu sự vào cuộc quyết liệt, đồng bộ của hệ thống chính trị.

Không khó thấy là trong mối quan hệ pháp luật, NTD luôn ở thế yếu, thậm chí “đơn thương độc mã” so với doanh nghiệp, kể cả khi NTD có nhận thức đầy đủ. Còn doanh nghiệp vì lợi ích, lợi nhuận có thể bất chấp để không tuân thủ pháp luật, “bắt nạt” NTD thông qua các hành vi sản xuất, kinh doanh hàng giả, hàng nhái, kém chất lượng, quá date…

Trong khi đó, các chế tài đối với những hành vi sai phạm ảnh hưởng đến quyền lợi, sức khỏe, tính mạng… lại chưa đủ sức răn đe, nhất là đối với các hàng hóa, dịch vụ thiết yếu và lợi dụng đối tượng NTD yếu thế.

Sự phát triển nhanh chóng của khoa học, công nghệ, đặc biệt là kinh tế số và thương mại điện tử một mặt đem lại không gian mới cho sự phát triển, nhưng đồng thời cũng đặt NTD trước rủi ro lớn hơn, nếu họ không được trang bị đủ kiến thức. Khi phát sinh vướng mắc hay muốn phản ánh kiến nghị về chất lượng hàng hóa giao dịch qua thương mại điện tử… NTD còn gặp nhiều khó khăn, thách thức.

• Trong nhiều phiên thảo luận tại nghị trường, các đại biểu Quốc hội đã đặt câu hỏi, khi quyền lợi của NTD bị xâm phạm thì cơ quan nhà nước nào chịu trách nhiệm xử lý. Câu hỏi này dường như chưa có lời đáp dứt khoát, thưa ông?

• Qua theo dõi sơ bộ của Bộ Tư pháp, đúng là trách nhiệm của các bộ, ngành trong công tác này còn chưa rõ ràng. Hiện Bộ Công thương chịu trách nhiệm chung trong công tác bảo vệ quyền lợi NTD, nhưng bên cạnh đó còn có trách nhiệm của các bộ chuyên ngành như Bộ NN-MT, Bộ Y tế…

Bên cạnh đó, việc triển khai mô hình chính quyền địa phương 2 cấp cũng đặt ra yêu cầu rà soát, xác định rõ thẩm quyền, trách nhiệm của UBND cấp xã trong tổ chức thực hiện quy định về bảo vệ quyền lợi NTD; quy định rõ các điều kiện bảo đảm để thực hiện hiệu quả công tác quản lý nhà nước về bảo vệ quyền lợi NTD ở cấp cơ sở.

• Luật Bảo vệ quyền lợi NTD năm 2023 vừa được ban hành chưa lâu, thưa Thứ trưởng?

• Luật Bảo vệ quyền lợi NTD năm 2023 đã thiết lập được nền tảng pháp lý vững chắc cho việc bảo vệ NTD khá chủ động, đồng bộ. Tuy nhiên, giữa quy định trên văn bản pháp luật và thực tiễn thực thi vẫn còn khoảng cách rất lớn, từ đó ảnh hưởng trực tiếp đến tính răn đe và phòng ngừa của hệ thống pháp luật.

Trong đó, một trong những khoảng trống lớn nhất hiện nay chính là cơ chế hậu kiểm các sản phẩm sau công bố chất lượng còn yếu kém, chưa đồng bộ và chưa đáp ứng yêu cầu kiểm soát rủi ro. Hiệu lực của các quy định vẫn phụ thuộc rất lớn vào năng lực thực thi của các cơ quan quản lý nhà nước, khiến việc phát hiện, ngăn chặn và xử lý vi phạm không kịp thời.

• Vậy theo Thứ trưởng, tình trạng này cần được khắc phục như thế nào?

• Tôi cho rằng, trước hết cần tiếp tục xây dựng khung pháp lý bảo vệ NTD theo hướng bổ sung các quy định mạnh mẽ, rõ ràng về quyền và nghĩa vụ của các bên, cũng như các biện pháp xử lý vi phạm để bảo vệ NTD.

Cùng với đó, tăng cường vai trò của pháp luật cạnh tranh. Bên cạnh Luật Bảo vệ quyền lợi NTD, pháp luật cạnh tranh cũng đóng vai trò bổ trợ bằng cách quy định các tiêu chuẩn, định mức kỹ thuật, và xử lý các hành vi cạnh tranh không lành mạnh.

Và, như tôi vừa nêu, phải nâng cao hiệu quả thực thi pháp luật, các quy định pháp luật cần được thực thi nghiêm minh và hiệu quả để tạo sự khác biệt, thu hút NTD vận dụng để bảo vệ quyền lợi của mình.