Thực tế cho thấy, kinh tế báo chí hiện đang đối mặt với nhiều thách thức, từ nguồn thu eo hẹp, sự cạnh tranh khốc liệt của thị trường quảng cáo, đến các hạn chế về bản quyền số và công nghệ.

Hợp tác để nâng cao nguồn lực

Theo ông Phùng Công Sưởng, Tổng Biên tập Báo Tiền Phong, trước đây các cơ quan báo chí được phép khai thác nguồn thu theo quy định tại Điều 21 Luật Báo chí, gồm: bán báo, cung cấp nội dung, dịch vụ truyền hình; thu quảng cáo; nhận tài trợ từ các tổ chức, cá nhân; và ngân sách nhà nước.

Tuy nhiên, tình hình thực tế hiện nay đang đặt các cơ quan báo chí trước nhiều khó khăn. Báo giấy gặp vấn đề phát hành thu hẹp, không còn khả năng bán, trong khi báo điện tử cung cấp nội dung miễn phí, nên nguồn thu từ nội dung gần như không đáng kể. Bên cạnh đó, quảng cáo truyền thống ngày càng lép vế trước mạng xã hội, khiến thị phần quảng cáo trở nên nhỏ bé và cạnh tranh gay gắt.

Ngân sách nhà nước vẫn hỗ trợ một số cơ quan báo chí, nhưng số lượng hạn chế và tỷ lệ doanh thu từ ngân sách lại rất nhỏ. Các nguồn thu khác như sự kiện, tài trợ hay hợp tác truyền thông cũng khó khăn, không thể bù đắp được chi phí vận hành. "Chưa bao giờ nguồn thu của báo chí lại eo hẹp và khó khăn như hiện nay", ông Phùng Công Sưởng nhận định.

Theo ông, những khó khăn này xuất phát từ ba nguyên nhân chính. Thứ nhất, sự thay đổi thói quen người tiêu dùng và xu hướng số hóa khiến các loại hình truyền thông truyền thống gặp nhiều thách thức. Thứ hai, báo chí thiếu nguồn lực tích lũy để đầu tư công nghệ, nâng cao chất lượng nội dung, cạnh tranh trên thị trường. Thứ ba, hành lang pháp lý hiện chưa đủ mạnh để bảo vệ quyền lợi của cơ quan báo chí trong việc khai thác bản quyền số và nội dung điện tử.

Để vượt qua những thách thức này, nhiều chuyên gia và đại biểu Quốc hội đề xuất báo chí cần tìm kiếm “bệ đỡ” từ các tổ chức, cá nhân bên ngoài thông qua các hình thức hợp tác liên danh, đầu tư chung hạ tầng công nghệ và phát triển nội dung chất lượng.

Ông Phùng Công Sưởng nhấn mạnh, lâu nay nhiều cơ quan báo chí chưa được đầu tư đủ về công nghệ, kỹ năng bán hàng và khả năng lan truyền nội dung, dẫn đến năng lực cạnh tranh yếu. Sự phối hợp với các đơn vị mạnh về công nghệ và kinh doanh sẽ giúp các cơ quan báo chí nâng cao chất lượng sản phẩm, thu hút quảng cáo và phát triển bền vững.

Kỳ vọng tháo gỡ điểm nghẽn "bản quyền"

Một trong những vấn đề được quan tâm trong các phiên thảo luận tại Quốc hội là khai thác bản quyền số và dịch vụ truyền thông công ích. Đây là nguồn thu tiềm năng nhưng hiện vẫn vướng bởi hành lang pháp lý chưa đầy đủ, cơ chế bảo vệ bản quyền chưa thực sự hiệu quả.

Ông Sưởng chỉ ra rằng, các sản phẩm báo chí dễ bị sao chép trên môi trường internet, trong khi các cơ quan báo chí chưa đủ nhân lực và công cụ để bảo vệ quyền lợi, làm hạn chế khả năng thu lợi từ nội dung chất lượng. Việc sửa đổi Luật Báo chí lần này được kỳ vọng sẽ tháo gỡ các điểm nghẽn này, tạo điều kiện để báo chí khai thác bản quyền hiệu quả, có nguồn thu bền vững, từ đó đầu tư phát triển con người và công nghệ.

Tổng Biên tập Báo Tiền Phong cũng nhấn mạnh, việc phát triển kinh tế báo chí không đồng nghĩa với thương mại hóa nội dung. Báo chí nhà nước vẫn phải tuân thủ Luật Báo chí và chịu sự chỉ đạo, quản lý của các cơ quan chủ quản, Ban Tuyên giáo Trung ương và địa phương. Sự kiểm soát này vừa giúp định hướng nội dung, vừa bảo đảm rằng các cơ quan báo chí có thể tự chủ tài chính mà không vi phạm nguyên tắc chính trị.

Thách thức mô hình sự nghiệp công

Một điểm nghẽn khác là mô hình vận hành hiện nay của báo chí vẫn mang tính sự nghiệp công, trong khi cơ chế thị trường yêu cầu báo chí phải tự thu, tự chi và đóng thuế đầy đủ. Nếu muốn phát triển như một doanh nghiệp, các cơ quan báo chí cần được trang bị đủ công cụ và cơ chế pháp lý để tăng nguồn thu, duy trì tổ chức, con người và hạ tầng công nghệ, đồng thời vẫn thực hiện tốt vai trò cơ quan ngôn luận của tổ chức chính trị và cơ quan quản lý nhà nước.

Luật Báo chí sửa đổi đang được kỳ vọng sẽ tạo hành lang pháp lý và cơ chế tài chính mở hơn, giúp các cơ quan báo chí khai thác hiệu quả các nguồn thu mới, tháo gỡ các điểm nghẽn kinh tế, nâng cao sức cạnh tranh và phát triển bền vững trong thời đại số. Nhìn chung, phát triển kinh tế báo chí đang đứng trước thách thức chưa từng có nhưng đồng thời mở ra cơ hội để các cơ quan báo chí đổi mới, tự chủ tài chính, nâng cao chất lượng sản phẩm và đáp ứng tốt hơn yêu cầu thông tin trong bối cảnh số hóa.

Như nhận định của Tổng Biên tập Phùng Công Sưởng, một hành lang pháp lý đầy đủ, cùng với sự đầu tư từ các đơn vị và tổ chức bên ngoài, sẽ giúp báo chí vượt qua khó khăn hiện nay, phát triển vững mạnh và giữ vững vai trò định hướng dư luận xã hội. Đây không chỉ là cơ hội để báo chí nâng cao hiệu quả kinh tế mà còn là bước đi quan trọng để ngành báo chí Việt Nam thích ứng và phát triển trong thời đại số hóa, khi người đọc ngày càng kỳ vọng vào thông tin chất lượng và đa dạng, đồng thời nhu cầu quảng cáo và hợp tác truyền thông cũng ngày càng gia tăng.