Theo TS Phan Văn Kiền, Viện trưởng Viện Báo chí – Truyền thông, Đại học KHXHNV, Đại học Quốc gia Hà Nội: “Sự phát triển mạnh mẽ của các loại hình truyền thông trên nền tảng số đang tạo ra một không gian hoàn toàn mới, trong đó cơ hội dành cho truyền thông Việt Nam là rất lớn và đa chiều”.

Cơ hội bùng nổ và tầm ảnh hưởng không giới hạn

Điểm đầu tiên TS Kiền nhấn mạnh là khả năng lan tỏa vượt trội của thông tin số. Truyền thông truyền thống từng bị giới hạn bởi tần suất phát sóng hay số lượng phát hành. Ngày nay, thông tin có thể tiếp cận hàng triệu người chỉ trong vài giây, bất chấp mọi ranh giới địa lý.

“Điều này đặc biệt quan trọng đối với nhiệm vụ truyền thông quốc gia và quảng bá hình ảnh Việt Nam ra thế giới”, TS Kiền phân tích. Thực tế, trong các sự kiện quốc tế, khả năng phát tin nhanh, đồng bộ và đa phương tiện của báo chí số đã giúp Việt Nam không chỉ truyền tải thông tin mà còn chủ động định vị hình ảnh quốc gia, từ các hội nghị kinh tế cho đến các chiến dịch văn hóa – du lịch.

Ngoài ra, truyền thông số mở ra cơ hội tương tác và thấu hiểu công chúng một cách sâu sắc. Nhờ phân tích dữ liệu lớn (big data), báo chí có thể tối ưu hóa nội dung theo nhu cầu, hành vi và sở thích của từng nhóm độc giả.

TS Kiền nhận định: “Đây là cơ sở để các cơ quan báo chí chuyển dịch sang mô hình sản xuất nội dung hiện đại, cá nhân hóa, nâng cao trải nghiệm và gia tăng mức độ tương tác”. Khả năng này không chỉ cải thiện chất lượng tin tức mà còn giúp báo chí xây dựng mối quan hệ bền vững với công chúng, tạo ra một nền tảng cộng đồng số năng động và trung thành.

Bên cạnh đó, truyền thông số khuyến khích đổi mới sáng tạo trong hình thức thể hiện. Không còn là giới hạn của văn bản hay hình ảnh tĩnh, báo chí hiện nay có thể triển khai long-form đa phương tiện, livestream, podcast hay infographic dữ liệu.

“Những hình thức này giúp thông tin trở nên sinh động, hấp dẫn và dễ tiếp nhận hơn, đặc biệt với thế hệ công chúng trẻ”, TS Kiền giải thích. Đây cũng là xu hướng toàn cầu, nơi báo chí truyền thống buộc phải thích ứng để duy trì sức hút và cạnh tranh với các nền tảng mạng xã hội, nơi mọi thông tin đều được cập nhật tức thời.

Yêu cầu quản lý linh hoạt và hiện đại

Tuy nhiên, cùng với cơ hội là những thách thức phức tạp, đặt ra yêu cầu quản lý linh hoạt và hiện đại. Thách thức đầu tiên là tốc độ lan truyền thông tin vượt quá khả năng kiểm chứng. Tin giả, thông tin xuyên tạc hay kích động dư luận có thể lan rộng trong vài phút, gây tác động tiêu cực tới xã hội. TS Kiền cảnh báo: “Đó là vấn đề mà bất kỳ quốc gia nào cũng đối diện, nhưng mức độ nhạy cảm càng cao đối với các chủ đề liên quan đến chính trị, kinh tế và an ninh xã hội”.

Một thách thức khác là sự cạnh tranh ngày càng khốc liệt giữa báo chí chính thống và các nền tảng xuyên biên giới hay nhà sáng tạo độc lập. Trong khi báo chí phải tuân thủ pháp luật, chuẩn mực nghề nghiệp, các nguồn tin trên mạng xã hội không chịu ràng buộc tương tự. Điều này tạo áp lực lớn, buộc các cơ quan báo chí phải vừa chính xác vừa hấp dẫn để không mất công chúng, đồng thời phải xử lý thông tin với tốc độ gần như tức thời. Theo TS Kiền, đây là bài toán cân bằng giữa uy tín và tốc độ – một thử thách mà nhiều cơ quan báo chí toàn cầu vẫn đang tìm lời giải.

Thách thức thứ ba liên quan đến năng lực công nghệ và quản trị dữ liệu. Ứng dụng AI, thuật toán đề xuất, phân tích dữ liệu lớn đòi hỏi đầu tư đáng kể về hạ tầng, nhân lực và chuyển đổi mô hình. Không phải cơ quan báo chí nào cũng đủ nguồn lực để theo kịp sự thay đổi nhanh chóng này, trong khi các nền tảng toàn cầu sở hữu lợi thế vượt trội. TS Kiền nhận xét: “Khoảng cách cần phải được rút ngắn nếu Việt Nam muốn không chỉ bắt kịp mà còn chủ động trong môi trường truyền thông quốc tế”.

“Môi trường pháp lý cũng là một thách thức không nhỏ”, ông Kiền nhận định. Các quy định về quản lý nội dung xuyên biên giới, trách nhiệm nền tảng, bảo vệ dữ liệu cá nhân hay chuẩn mực đạo đức khi ứng dụng AI vẫn cần tiếp tục hoàn thiện. Thêm vào đó, nguồn nhân lực báo chí cũng đang chịu áp lực lớn: nhà báo không chỉ cần kỹ năng viết, dựng mà còn phải thông thạo công nghệ số, phân tích dữ liệu, quản lý đa nền tảng và tương tác hiệu quả với công chúng.

TS Kiền nhấn mạnh: “Nếu không đổi mới đào tạo, bồi dưỡng, năng lực của đội ngũ sẽ khó đáp ứng những yêu cầu hoàn toàn mới”.

Cần chiến lược bảo đảm an ninh thông tin và phát triển truyền thông số bền vững

Trước những thách thức này, chính sách quản lý hiện hành đã có những bước tiến quan trọng nhưng chưa hoàn toàn theo kịp thực tiễn. Hệ thống pháp luật, bao gồm Luật Báo chí 2016, Luật An ninh mạng, các nghị định về quản lý nội dung và bảo vệ dữ liệu, đã tạo khung cơ bản để kiểm soát thông tin.

Tuy nhiên, TS Kiền cho rằng, xét trên bình diện tổng thể, khung chính sách hiện hành vẫn chưa theo kịp sự phát triển nhanh và phức tạp của truyền thông số. Một số mô hình mới như tin tức do AI tạo sinh, nội dung do người dùng sáng tạo, dịch vụ livestream thương mại hay hệ sinh thái KOL/KOC đặt ra nhiều vấn đề mà pháp luật chưa bao quát đầy đủ.

Theo ông, phát triển bền vững cần đi đôi với minh bạch chính sách và hỗ trợ cơ quan báo chí chuyển đổi số. Báo chí số không chỉ là công cụ truyền tải thông tin mà còn là yếu tố then chốt trong nền kinh tế tri thức, trong đó chia sẻ doanh thu với nền tảng số, sử dụng dữ liệu lớn và thuật toán là những vấn đề thiết yếu.

Ông cho biết: “Kiểm soát thông tin không chỉ là trách nhiệm của cơ quan quản lý hay báo chí, mà là quá trình kết hợp giữa giáo dục truyền thông, đạo đức số, trách nhiệm nền tảng và cơ chế giám sát xã hội”.

Trong bối cảnh đó, theo TS Phan Kiền, Đại hội XIV của Đảng cần đặt ra những định hướng chiến lược nhằm bảo đảm an ninh thông tin và phát triển truyền thông số bền vững.

TS Kiền gợi mở một số ưu tiên: xây dựng hệ thống an ninh truyền thông dựa trên công nghệ số, tăng cường hạ tầng giám sát dữ liệu lớn và AI để phát hiện bất thường, kết hợp cơ chế phối hợp liên ngành giữa các cơ quan quản lý, báo chí và doanh nghiệp. Đồng thời, chuyển đổi số báo chí phải trở thành nhiệm vụ trung tâm, với cơ chế hỗ trợ đổi mới sáng tạo, quỹ phát triển báo chí số, chính sách dữ liệu mở và khuyến khích mô hình báo chí dữ liệu, phân tích chuyên sâu.

Nguồn nhân lực cũng là yếu tố then chốt. TS Kiền nhấn mạnh cần đổi mới căn bản chương trình đào tạo báo chí, kết hợp năng lực nghiệp vụ với công nghệ, phân tích dữ liệu và quản trị nội dung số, đồng thời xây dựng cơ chế bồi dưỡng liên tục. Khung pháp lý linh hoạt, cập nhật kịp thời mô hình truyền thông mới, bao gồm AI tạo sinh, kinh tế nội dung, quản lý KOL/KOC, cũng như bảo vệ dữ liệu cá nhân, là yếu tố không thể thiếu.

Tiếp đó, phát triển năng lực truyền thông quốc gia và ngoại giao truyền thông là ưu tiên chiến lược. Theo TS Kiền: “Việt Nam cần một chiến lược tổng thể để chủ động định vị hình ảnh đất nước trên môi trường số quốc tế, gia tăng tiếng nói trên các nền tảng toàn cầu và tận dụng báo chí như một ‘sức mạnh mềm’ quan trọng trong hội nhập quốc tế”. Đây là lời nhắc nhở rằng báo chí không chỉ là công cụ thông tin mà còn là trụ cột chiến lược, định hình nhận thức, văn hóa và vị thế của quốc gia trong kỷ nguyên số.

Sự bùng nổ của truyền thông số mang đến cơ hội chưa từng có cho báo chí Việt Nam: mở rộng phạm vi tiếp cận công chúng, tối ưu hóa nội dung và đổi mới hình thức thể hiện. Song song đó, thách thức từ tin giả, cạnh tranh toàn cầu, áp lực công nghệ và yêu cầu đào tạo nhân lực đặt ra một bài toán lớn.

Như TS Phan Văn Kiền nhấn mạnh: “Thách thức lớn đồng nghĩa với cơ hội lớn. Việt Nam cần đồng bộ chiến lược, chính sách và nguồn lực để biến truyền thông số thành động lực phát triển, vừa bảo vệ an ninh thông tin, vừa phát triển bền vững báo chí – truyền thông quốc gia”.